Dariusz Dekiert podczas wykładu „W kręgu żydowskiej »młodej sztuki«” opowie o czasie zmiany pokoleniowej w sztuce żydowskiej w Polsce – początku XX wieku, któremu towarzyszyła tendencja artystów do podkreślania ich odmienności, świeżości, nowoczesności, a przymiotnik „młody” był na ustach wszystkich. Poczucie artystycznej misji sprzyjało tworzeniu grup artystycznych, a także nawiązywaniu kontaktów z artystami o podobnych poglądach, zarówno żydowskimi, jak i polskimi czy niemieckimi. Ważnym przykładem tych powiązań była łódzka artystyczna grupa „Jung Jidysz”, założona w roku 1918, której członkowie pisali w jidysz i po niemiecku. Należący do niej malarze często mieszkali w Niemczech, czy we Francji, wystawiając w lokalnych galeriach. Inspiracje graficzne i rewolucyjne treści były wypadkową wielu czynniki – historycznych, artystycznych i kulturowych. Pochodzący ze Śląska, ale z Wrocławiem związany już od lat pisarz i publicysta, Mariusz Urbanek, opowie o tym, dlaczego Szewach Weiss jest dowodem na istnienie Boga. Badaczka dziejów Żydów na Dolnym Śląsku, Tamara Włodarczyk, opowie o wrocławskich korzeniach izraelskiego króla popu – Svika Pick – piosenkarzu, kompozytorze, osobowości telewizyjnej, który swoją edukację muzyczną rozpoczął we Wrocławiu. Natomiast badaczka z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Magdalena Maślak, opowie o tradycyjnej kuchni żydowskiej. Na swój wykład „Abraham jako ojciec etycznego monoteizmu” zaprosi też rabin Stas Wojciechowicz.
30.07, niedziela | JARMARK
15:30 „Wędrujące melodie i legenda o pewnym chazanie, czyli Stanisław Moniuszko na polsko-żydowskim pograniczu”
wykład Michała Jaczyńskiego /Uniwersytet Jagielloński, Kraków/
oraz projekcja filmu ”Overture to glory” reż. Max Nosseck, USA 1940
Mleczarnia, wstęp wolny
Pytanie o związki Stanisława Moniuszki z kulturą żydowską wydawać się może w pierwszej chwili nieuzasadnione. O ile bowiem słynny kompozytor utrzymywał kontakty personalne z muzykami żydowskiego pochodzenia, to w swej twórczości nie nawiązywał przecież do tradycji żydowskiej. Gdzie więc możemy szukać owego polsko-żydowskiego pogranicza w Moniuszkowskim uniwersum? Podczas wykładu naświetlone zostanie zagadnienie transkulturowej transmisji twórczości kompozytorskiej Moniuszki – słuchacze dowiedzą się więc np., że melodie z opery Halka stały się częścią żydowskiego repertuaru ludowego (w ramach tzw. „tradycji wytworzonej”), poznają również kulisy scenicznych realizacji dzieł operowych Moniuszki w języku jidysz, których próby podejmowano w międzywojennym Wilnie. Zagłębią się wreszcie w osnuty mistycyzmem świat dziewiętnastowiecznych żydowskich kantorów, a pośrednikiem w tej podróży staną się różnorodne przekazy (literackie i filmowe) legendy o słynnym chazanie Joelu Dawidzie Lewensztejnie-Straszuńskim, w której postać Moniuszki uosabia marzenie wschodnioeuropejskich Żydów o asymilacji i życiu pozbawionym trosk.
O filmie: ”Overture to glory” reż. Max Nosseck, USA 1940 (język: jidysz, napisy: j. angielski)
Kantor wileńskiej synagogi, grany przez słynnego kantora Moishe Oyshera, porzuca modlitwy na rzecz występu w Operze Warszawskiej. Stara się zrównoważyć atrakcyjność swojej nowo odkrytej ścieżki sławy i rozgłosu z poczuciem winy i odpowiedzialnością wobec rodziny i lokalnej społeczności. Zawierająca prawdopodobnie najbardziej przekonujące sceny z synagogalnej egzystencji, ”Overture to glory” rozpoczyna się podczas porannego nabożeństwa w Rosz ha-Szana i kończy w Kol Nidre, czyniąc z tej historii rodzaj odkupieńczej podróży pośród dni grozy.
18:00 „OBCY / OBCA w tradycji żydowskiej na podstawie Księgi Rut i Księgi Ester”
prezentacja obrazów oraz rozmowa z Mirą Żelechower-Aleksiun,
prowadzi Violetta Nowakowska
Artystka mieszkająca we Wrocławiu niemal całe życie, bo od roku 1946, Mira Żelechower-Aleksiun, podczas spotkania „OBCY / OBCA” opowie o tym, co znalazła aktualnego i uniwersalnego dla ludzi XXI wieku w Księdze Rut i Księdze Ester. Podczas spotkania malarka zaprezentuje cykl swoich obrazów „Rut, Ester za zasłoną”, o którym pisze: „Temat Obcego w Judaizmie jest podejmowany ciągle i prawo zobowiązuje nas do traktowania innych ze współczuciem, bo sami byliśmy obcymi. Wyraźnym przykładem jest Księga Rut gdzie Moabitka Rut staje się pramatką Króla Dawida więc Mesjańskiego rodu. Na tej też podstawie stworzyłam cykl obrazów Rut za zasłoną i komplementarnie Ester za zasłoną”.
Spotkanie z Mirą Żelechower-Aleksiun poprowadzi Violetta Nowakowska, autorka książki „Nie ma takich kobiet” (Warstwy 2020) – zbioru zbeletryzowanych biografii mieszkanek Wrocławia, które publicystka postanowiła zapisać w pamięci zbiorowej.
31.07, poniedziałek
17:00 „Wokół żydowskiej «młodej sztuki». Twórczość żydowskich artystek i artystów lat 20. XX wieku”
wykład Dariusza Dekierta /Uniwersytet Łódzki/
Mykwa Synagogi Pod Białym Bocianem, wstęp wolny
Początek XX wieku to czas zmiany pokoleniowej w sztuce żydowskiej w Polsce. Poczucie swoistego końca epoki, wzmocnione wydarzeniami I wojny światowej, stworzyło tendencję do artystów dla podkreślenia ich odmienności, świeżości, nowoczesności, a przymiotnik „młody” był na ustach wszystkich. Tendencja ta nie ograniczała się tylko do sztuki żydowskiej, można ją zaobserwować na całym świecie ówczesnej sztuki francuskiej, niemieckiej, polskiej i rosyjskiej. Charakterystyczne było holistyczne spojrzenie na sztukę, stąd tendencja do łączenia literatury i sztuk wizualnych („wiersze słowem i obrazem”), fascynacje muzyczne i teatralne. Poczucie artystycznej misji sprzyjało tworzeniu grup artystycznych, a także nawiązywaniu kontaktów z artystami o podobnych poglądach, zarówno żydowskimi, jak i polskimi czy niemieckimi. Ważnym przykładem tych powiązań była łódzka artystyczna grupa „Jung Jidysz”, założona w 1918 r., której członkowie pisali w jidysz i po niemiecku. Należący do niej malarze często mieszkali w Niemczech, czy we Francji, wystawiając w lokalnych galeriach. Inspiracje graficzne i rewolucyjne treści były wypadkową wielu czynniki – historycznych, artystycznych i kulturowych.
1.08, wtorek
16:00 „Kuchnia żydowska jako wędrówka – czyli skąd i dokąd zawędrowały chałka, bajgiel i latkes”
wykład Magdaleny Maślak /Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN/
Wykład przetłumaczony zostanie na Polski Język Migowy /Fundacja Katarynka/
Empora Synagogi Pod Białym Bocianem, wstęp wolny
Jak białostockie ciasto zrobiło karierę w Nowym Jorku? Skąd swoje początki wziął wigilijny karp po żydowsku i czy na czas wędrówki talerz może przyjąć inną formę? Zapraszamy do wysłuchania opowieści o żydowskim jedzeniu, jego migracjach, rozstaniach, wymianach i powrotach, a także rzutu oka na wystawę „Od kuchni. Żydowska kultura kulinarna” – w jej wersji online. A ponieważ nie można rozmawiać o jedzeniu bez jedzenia – spotkaniu towarzyszyć będzie mały poczęstunek.
2.08, środa
16:30 „Abraham jako ojciec etycznego monoteizmu”
Wykład rabina Stasa Wojciechowicza /Synagoga Ecc Chaim GWŻ w Warszawie/
Empora Synagogi Pod Białym Bocianem, wstęp wolny
Podczas wykładu przedstawione zostanie zagadnienie etycznego monoteizmu jako początku nowej historii ludzkości i spełnienia mesjanistycznych nadziei Proroków Izraela. „Pod dachem współczesnej Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie mieści się wiele nurtów judaizmu. Tradycja mówi o siedemdziesięciu wizerunkach Tory, oryginalnych i prawdziwych w najwyższym stopniu. Każdy członek Gminy ma dziś pełną możliwość wyboru swojej własnej żydowskiej drogi, zależnie od duchowych, kulturalnych i społecznych potrzeb” – Rabin Stas Wojciechowicz.
3.08, czwartek
17:00 „Svika Pick. Wrocławskie korzenie izraelskiego króla popu”
Wykład Tamary Włodarczyk /TSKŻ oddział Wrocław/
Mykwa Synagogi Pod Białym Bocianem, wstęp wolny
Urodzony we Wrocławiu w roku 1949 Svika (Henryk) Pick był piosenkarzem, kompozytorem i osobowością telewizyjną, ale przede wszystkim ikoną izraelskiej popkultury. Choć w stolicy Dolnego Śląska spędził tylko pierwszych osiem lat życia, zapytany o muzyczne inspiracje dla niektórych swoich kompozycji, przywołał wspomnienie z dzieciństwa, kiedy przechodził obok kościoła w pobliżu swojego domu we Wrocławiu. Zatrzymał się i zobaczył tam dzieci ubrane w białe, atłasowe szaty i usłyszał anielskie brzmienie śpiewanych przez nie hymnów, które pozostały w nim na zawsze. Jego kompozycje stały się częścią kanonu kulturowego Izraela. Był autorem piosenek wykonywanych na Konkursie Piosenki Eurowizji. W roku 1972 skomponował także melodię do Shema Yisrael – najważniejszej żydowskiej modlitwy. W roku 2018 jego córka Daniella poślubiła Quentina Tarantino – ikonę amerykańskiej popkultury. W czasie wykładu usłyszymy utwory wykonywane i skomponowane przez Svikę Picka.
4.08, piątek | Szabat
17:00 „Szewach Weiss: Z Polski do Izraela i z powrotem”
Wykład Mariusza Urbanka
Synagoga Pod Białym Bocianem, wstęp wolny
Pochodzący ze Śląska, ale z Wrocławiem związany już od lat pisarz i publicysta, Mariusz Urbanek, opowie o tym, dlaczego Szewach Weiss jest dowodem na istnienie Boga.
Na sztelt.org.pl czytam:
Szewach Weiss (5.07.1935 Borysław–03.02.2023) był izraelskim politykiem, profesorem nauk politycznych, ambasadorem Izraela w Polsce w latach 2000–2003, kawaler Orderu Orła Białego.
Urodził się w Borysławiu […]. Na początku roku 1946 rodzina Weissów przekroczyła granicę z Czechosłowacją i przez Austrię oraz Włochy przedostała się do Palestyny. Tam Szewach Weiss trafił do szkoły rolniczej pod Netanja. Uprawiał wyczynowo sport (lekkoatletykę i podnoszenie ciężarów), odbył służbę wojskową i studiował nauki polityczne na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie oraz prawo w Tel-Awiwie. W 1975 r. był założycielem Wydziału Mediów na Uniwersytecie w Hajfie. Od tego roku został też profesorem na tej uczelni. Od 1969 do 1981 r. był radnym w Hajfie, w latach 1977–1999 zasiadał w Komitecie Centralnym Partii Pracy. Od 1981 r. deputowany do Knesetu, w latach 1988–1992 był wiceprzewodniczącym, a następnie w okresie 1992–1996 – przewodniczącym Knesetu. W latach 2000–2003 był ambasadorem Państwa Izrael w Polsce. Od 2000 r. jest Przewodniczący Rady Instytutu Pamięci Yad Vashem. Autor licznych publikacji naukowych z dziedziny nauk politycznych, historii Knesetu i Holokaustu, a także publicysta współpracujący z gazetami w Izraelu, Polsce i na świecie. Za wkład w rozwój współpracy polsko-izraelskiej został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.